Ondernemerschap kweken bij Zuid-Afrikaanse familiebedrijven

De economische groei in Zuid-Afrika ligt met 2,6 procent nog altijd op een niveau waar menig Europees land met afgunst naar kijkt. Er liggen groeikansen voor bedrijven in deze opkomende economie, die flink profiteerde van de grondstoffenhausse in de jaren tot 2007, toen het economisch groeicijfer nog veel hoger lag. Toch is het niet alleen goud wat er blinkt, meent hoogleraar ondernemerschap en familiebedrijven Elmarie Venter. “De officiële werkloosheid ligt op 25 procent en de officieuze werkloosheid ligt zelfs rond de 40 procent. De jeugdwerkloosheid is een groot probleem. En waar het nog te veel aan ontbreekt is ondernemersgeest”, zegt Venter, die daarmee de vinger op de zere plek legt.

De Zuid-Afrikaanse is verbonden aan de Nelson Mandela Metropolitan University in Zuid-Afrika waar zij onderzoek doet naar ondernemerschap en familiebedrijven. Ze was onlangs in Nederland en gaf een lezing over ondernemerschap bij familiebedrijven in Zwolle aan de Hogeschool Windesheim. Naast hoogleraar is ze als directeur verbonden aan de NMMU Family Business Unit, die zich specifiek richt op onderzoek naar familiebedrijven in Zuid-Afrika.

‘Red Tape’
In Zuid-Afrika bestaat het merendeel (80%) van de MKB-bedrijven, net als in Nederland, uit familiebedrijven. “Er zijn geen grote verschillen tussen Zuid-Afrikaanse familiebedrijven en Nederlandse familiebedrijven. Ze hebben te maken met dezelfde soort problemen zoals opvolgingskwesties, inflatie en dat soort zaken.” Wat het ondernemen in Zuid-Afrika bemoeilijkt zijn de vele wetten en regels waaraan je moet voldoen als je een bedrijf wilt beginnen. “Er is te veel ‘Red Tape’, door de opgelegde regels, als iemand in de straat een goed idee heeft en dit wil verwezenlijken”, zegt Venter.

Opmerkelijk
In Zuid-Afrika mag dan weinig mis zijn met de bedrijvigheid, met de ondernemersgeest is het minder goed gesteld. De eerder genoemde ‘Red Tape’ werkt niet bevorderend, maar er is meer. “In vergelijking met westerse landen, maar ook in vergelijking met vergelijkbare opkomende economieën, ligt het aantal startende ondernemers in Zuid-Afrika beneden het gemiddelde, zo blijkt uit de Global Entrepreneurship Monitor,” zegt Venter. Dit is opmerkelijk, want juist bij een hoge werkloosheid zou je verwachten dat afgestudeerden een eigen bedrijf beginnen als zij geen baan in loondienst kunnen vinden.

Ondernemersgeest kweken
Bewustwording dat het ondernemerschap kansen biedt en banen schept is erg belangrijk. Venter wijst erop dat er in Zuid-Afrika inmiddels onderwijsprogramma’s lopen die aan de bewustwording van ‘Value Driven Entrepreneurship’ bij studenten bijdragen. Zo loopt er aan de verschillende universiteiten die het land rijk is een programma getiteld: The Forum for Entrepreneurship Development Centres (FEDCI). Dit programma mikt op de creatie van ecosystemen aan de universiteiten waar ondernemerschap onder studenten gestimuleerd wordt.

Belang van onderwijs
Onderwijs in zijn algemeenheid neemt een belangrijke plek in de samenleving in. Dat een goede educatie aan de basis staat van een succesvolle carrière is volgens Venter evident. “Jongeren, en dan met name zwarte jongeren in Zuid-Afrika, hebben nagenoeg geen opleiding genoten. En Nelson Mandela wees er al op: Education is the most powerful weapon which you can use to change the world.” De overheid, het onderwijs en de Zuid-Afrikaanse ondernemers hebben de handen ineengeslagen om educatie en ondernemerschap hoog op de agenda te plaatsen. Dat het met het onderwijs abominabel gesteld is, is nog een erfenis uit de tijd van de apartheid toen een groot deel van de bevolking geen toegang had tot onderwijs.

Nieuw onderzoek
Het nieuwste onderzoek van Venter richt zich op ondernemerschap binnen familiebedrijven die bestaan uit zwarte en Indiase families. Dit zijn twee van de grote groepen binnen Zuid-Afrika. “Het onderzoek moet nog van start gaan, maar ik zie nu al dat er interessante verschillen zijn, bijvoorbeeld op gebied van cultuur, tussen ‘zwarte’, ‘witte’ en ‘Indiase’ familiebedrijven. Wat me ook interesseert is het verschil tussen mannen en vrouwen. Bij zwarte vrouwen is het ondernemerschap nog zwak ontwikkeld omdat zij in het traditionele rollenpatroon thuis zaten.”