‘In mijn familiebedrijf geen fraude, toch?’ De voornaamste fraudeurstypes uitgelicht

Wie is de fraudeur? De voornaamste fraudeurstypes

Bij fraude denkt men vaak aan die ene werknemer die bewust liegt en bedriegt om geld van het bedrijf te ontvreemden voor eigen gewin. Of aan de zonnekoning, die denkt dat de regels op hem (of haar) niet van toepassing zijn en dat hij (of zij) alles mag. Maar dat is een onvolledig beeld. “In de praktijk zien wij werknemers door geheel andere drijfveren en overtuigingen de fout in gaan. Met mogelijke schade voor zichzelf en het bedrijf tot gevolg”, waarschuwt Vlasman.

Om een compleet beeld te geven van de verschillende fraudeurs, hebben we in totaal zes types geïdentificeerd.

• De miskende loyalist.
• De fraudeur tegen wil en dank.
• De perfectionist.
• De kat in het nauw.
• De opportunist.
• De onaantastbare.

Hoewel ieder type in elke organisatie wel voor kan komen, zien we dat ‘de miskende loyalist’, ‘de opportunist’ en ‘de onaantastbare’ het vaakst binnen familiebedrijven opduiken.

De miskende loyalist

Dit is een werknemer die bewust kiest voor een functie waarin het leveren van toegevoegde waarde en dienstbaarheid centraal staan en die accepteert dat het inkomen lager is dan in een commerciëlere of groot-zakelijkere organisatie. Deze werknemer legt vervolgens zijn hele ziel en zaligheid in zijn werk, met heel veel passie, inzet, energie en tijd. Fantastisch voor het bedrijf, maar het brengt ook risico’s met zich mee. De druk is te hoog, er is te weinig erkenning en waardering en de werkzaamheden hebben minder impact dan vooraf werd gehoopt.

Vlasman: “In de combinatie van deze factoren schuilt het grootste gevaar. Een gevoel van teleurstelling, geen erkenning krijgen, ondergewaardeerd én -betaald worden, overgeslagen worden bij promoties, ingehaald worden door jongere collega’s die het spel misschien nét even iets handiger spelen. Als bij die loyale werknemer de grens is bereikt, bestaat het risico dat diegene zichzelf gaat belonen, ter compensatie voor het gebrek aan erkenning en waardering.” Deze gelegenheid doet zich binnen familiebedrijven, waar vertrouwen meestal belangrijker is dan controle, eerder voor.

De opportunist

Deze werknemer maakt gebruik van de mogelijkheden die zich voordoen en houdt geen rekening met geldende regels, maatschappelijke normen en/of ethische principes. “De opportunist zegt over zichzelf niet dat ethiek geen rol speelt of dat hij geen principes heeft, maar hanteert een ánder principe: geen kans mag onbenut blijven. En als je daarvoor de spelregels een beetje anders moet uitleggen, dan is dat maar zo”, heeft Vlasman vaker voorbij zien komen.

Binnen een familiebedrijf herkent u deze potentiële fraudeurs als de ras-ondernemers, succesvolle verkopers, de handige regelaars die het bedrijf groot maken, én aan uitspraken, zoals “dit is een gouden kans, die kunnen we écht niet laten liggen”, “iedereen in onze branche doet het” of “natuurlijk zijn er risico’s, maar als we deze kans laten schieten, zijn we een dief van onze eigen portemonnee”. De bewondering en de smaak van succes moedigen ze aan in hun opportunistische gedrag.

“Commerciële werknemers tonen het meeste verzet tegen compliance-regels. Zij lopen daardoor een groter risico op het overtreden van wetten en – interne – regelgeving. Vaak niet eens voor eigen gewin, maar in het belang van het bedrijf. En ook dat kan het familiebedrijf veel schade toebrengen. Bijvoorbeeld als het gaat om corruptie of het overtreden van sanctieregelgeving”, legt Vlasman uit. Commercieel gedrag wordt in veel bedrijven aangemoedigd door targets te stellen en bonussen toe te kennen. “Daar is op zich niets mis mee, zolang het bedrijf voldoende tegenwicht biedt aan die incentives. Bijvoorbeeld via een gedragscode, compliance-procedures of met behulp van controlemaatregelen”, luidt het advies van Vlasman.

De onaantastbare

Dit type fraudeur lijkt op de zonnekoning die we allemaal wel kennen, maar dan geënt op de macht van de functie. “Binnen familiebedrijven is dit de pater familias, die het bedrijf op zijn eigen manier succesvol heeft gemaakt.” De heersende gedachte: ‘het is mijn toko, mij maken ze niks’. De omgeving vergoelijkt vaak het gedrag, onder het motto ‘zo is hij (of zij) nu eenmaal’. De onaantastbare permitteert zich gedrag dat van anderen in het bedrijf níét geaccepteerd zou worden en wordt niet gecorrigeerd. Denk hierbij bijvoorbeeld aan machtsmisbruik, intimidatie of seksueel grensoverschrijdend gedrag. En ook financiële vrijheden, bijvoorbeeld met bonussen of onkostendeclaraties, komen bij dit type fraudeur geregeld voor.

Vlasman: “De onaantastbare verliest vaak pas diens status als het gedrag zichtbaar wordt voor mensen van buitenaf. Bijvoorbeeld doordat een nieuwe collega het gedrag ter discussie stelt, de private equity-organisatie de aandelen van de dga heeft overgenomen, of wanneer de Belastingdienst een controle heeft uitgevoerd. De val van de onaantastbare leidt vaak ook tot veel schade voor het familiebedrijf zelf. Ziet iemand trekjes van de onaantastbare in zichzelf terug? Dan is diegene zelf wellicht het grootste risico voor zijn of haar organisatie.”

Nu herkent u een fraudeur!

Zoals gezegd is niet iedere persoon in uw bedrijf die kenmerken van één van de types vertoont daadwerkelijk een fraudeur. Het risico dat zich in de ‘juiste’ omstandigheden (onder druk en bij gelegenheid) integriteitschendingen voordoen, neemt echter wel toe. Deze typeringen helpen u hopelijk om risico’s in gedrag beter te herkennen.

Meer weten over fraudeurstypes?

Bekijk dan hier de animatie waarin Grant Thornton alle zes de fraudeurstypes uitlicht!